Μια άλλη αντίληψη για την οικολογία

Ανάγκη υπογραφής ενός νέου συμβολαίου με τη φύση και τα πλάσματά της.

Διαπιστώνω ότι η κυρίαρχη άποψη για την οικολογία και την προστασία του περιβάλλοντος είναι ότι έτσι πρέπει να κάνουμε διότι αυτό είναι το μεσομακροπρόθεσμο συμφέρον μας, διότι το «χρωστάμε στα παιδιά μας». Προστατεύουμε διάφορα είδη ζώων και φυτών διότι η εξαφάνισή τους δεν μας «συμφέρει». Δεν καίμε τα δάση «για να έχουμε οξυγόνο και να κάνουμε εκδρομές». Προστατεύουμε τις ακτές μας για να έχουμε ένα μέρος να περνάμε τις διακοπές μας και, φυσικά, για τον τουρισμό. Προστατεύουμε τη θάλασσα και τα πλάσματά της διότι είναι πλούτος κ.λπ. κ.λπ.

Διαπιστώνετε κάτι; Το βασικό κίνητρο που προβάλλεται για να προστατεύουμε το περιβάλλον είναι το ίδιο που μας κάνει να το καταστρέφουμε, είναι ο υπέρμετρος εγωισμός μας που μας κάνει να νομίζουμε ότι είμαστε το κέντρο του σύμπαντος και ο λόγος ύπαρξης των πάντων, από το όμορφο βότσαλο της παραλίας, μέχρι τους γαλαξίες, τα νεφελώματα και τον ασύλληπτο χώρο που μας περιβάλλει. Με βάση αυτή την αντίληψη, αν βρούμε τρόπο να εξαφανίζουμε είδη ζώων και φυτών, να μιαίνουμε τον αέρα, τη γη και το νερό χωρίς τιμωρία, για το συμφέρον μας, δεν υπάρχει κανένας ουσιαστικός λόγος για να μην το κάνουμε. Έχουμε κάθε δικαίωμα να μετατρέψουμε τη γη σε ένα απέραντο αγροτο-βιομηχανο-οικιστικό σύμπλεγμα χρησιμοποιώντας όλους τους πόρους της για τους σκοπούς μας. Μεταλλαγμένα; Είναι ασφαλή; Τότε ναι.

Αυτή η προσέγγιση της οικολογίας μου είναι αποκρουστική. Ο «οικολόγος» σε αυτή την περίπτωση δεν διαφέρει ποιοτικά, ηθικά από τον καταστροφέα του περιβάλλοντος, παρά μόνο ως προς τους υπολογισμούς του. Ακούω πολλούς να παραπονούνται ότι μερικές φορές η οικολογία μοιάζει με θρησκεία. Έτσι πρέπει. Όχι ακριβώς βέβαια με θρησκεία, αλλά με κάτι καλύτερο, κάτι ανώτερο, ένα πνευματικό μονοπάτι, ένα τρόπο να αντιλαμβανόμαστε τη θέση μας στον κόσμο, ένα μπούσουλα. Ολοκληρωμένη οικολογική συνείδηση είναι η συνειδητοποίηση ότι είμαστε μέρος ενός όλου, ότι τα άλλα πλάσματα της φύσης, φυτά και ζώα, δεν είναι απλώς περιουσιακά μας στοιχεία, κτήματα, αλλά έχουν τα ίδια δικαιώματα με εμάς στη ζωή. Ολοκληρωμένη οικολογική συνείδηση είναι η συνειδητοποίηση ότι οφείλουμε να περπατάμε ελαφριά στον πλανήτη, προκαλώντας τον λιγότερο δυνατό πόνο και προσφέροντας όπου μπορούμε λίγη ανακούφιση. Στο κάτω-κάτω, αν πρέπει να έχουμε μια θρησκεία, ποια καλύτερη από το να λατρέψουμε τη φύση και να έχουμε ναό τον πλανήτη, τα βουνά, τις πεδιάδες, τις θάλασσες; Τι ανώτερο από το σεβασμό κάθε ζωής και την αγία ευσπλαχνία; Τα αραχνιασμένα δόγματα στρυφνών, διεστραμμένων ιερέων;

Κάναμε ένα θεμελιώδες λάθος από τα βάθη της ιστορία μας. Θεωρήσαμε ότι για να επιβιώσουμε στη φύση πρέπει να γίνουμε αμείλικτοι δυνάστες της. Λατρέψαμε την ισχύ. Θεωρήσαμε ότι το πλάσμα τη σάρκα του οποίου έπρεπε να φάμε δεν είχε άλλο προορισμό παρά μόνο να φαγωθεί και δεν αξίζε καμίας προσοχής και σεβασμού από τη στιγμή που ήταν στο απόλυτο έλεός μας. Το ζώο που μας απειλούσε έπρεπε να κυνηγηθεί μέχρι τον αφανισμό. Αρχίσαμε να κατηγοριοποιούμε, να ιεραρχούμε και να βάζουμε τον κόσμο σε κουτάκια που εξυπηρετούσαν εμάς. Διαιρέσαμε και κατακερματίσαμε τον κόσμο. Νομίσαμε, σαν ανόητα παιδιά που είμαστε, ότι μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε την ευφυΐα μας γενόμενοι δυνάστες του πλανήτη και των πλασμάτων του ατιμώρητα, και γίναμε οι ίδιοι τιμωροί και δήμιοι του εαυτού μας. Βλέπετε, όταν αρχίσεις να διαιρείς και να κατακερματίζεις τον κόσμο δεν υπάρχει τέλος. Γιατί τα ζώα και όχι άλλοι άνθρωποι ή ομάδες ανθρώπων; Το ωφελιμιστικό κριτήριο και ο κατακερματισμός με βάση το τι μας εξυπηρετεί μπορεί εξίσου εύκολα να οδηγήσει, όπως και συμβαίνει, στη διαίρεση της ανθρωπότητας, στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, στη δουλεία, στο φόνο, στη σφαγή, στη γενοκτονία και σε μύρια άλλα δεινά. Δηλητηριάσαμε τους εαυτούς μας ηθικά και αυτοακρωτηριαστήκαμε πνευματικά. Και όμως, κάποιοι «άγριοι» μπορούσαν μέχρι και πρόσφατα να αντιλαμβάνονται ότι η ανάγκη τους να κυνηγήσουν ένα ζώο για να επιβιώσουν δεν σήμαινε ότι η αξία της ζωής αυτού του ζώου ήταν μικρότερη από την αξία της δικής τους ζωής. Εξάλλου, η αρκούδα που ήταν σήμερα το θήραμά τους θα μπορούσε σε άλλες περιστάσεις να ήταν ο θύτης τους.

Είναι ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το περιβάλλον, με τον κόσμο. Τον άνθρωπο - άρπαγα πρέπει να διαδεχθεί ο άνθρωπος - κηπουρός - φροντιστής του κόσμου. Πιστεύω στην ανάγκη της «υπογραφής» μιας νέας σύμβασης, ενός new deal με τον πλανήτη και τη φύση. Αυτό είναι αναγκαίο για να ζήσουμε και εμείς πιο ευτυχισμένοι, χωρίς τα δεινά που επισωρεύσαμε οι ίδιοι πάνω μας, χωρίς το δηλητήριο. Οι κανόνες των παλιών θρησκειών είναι ανεπαρκείς, ακόμη χειρότερα, καταστροφικοί, ιδίως οι θρησκείες της ερήμου διαιωνίζουν την ασθένεια, δηλητηριάζουν το πνεύμα, δεν σώζουν. Πρέπει οι ίδιοι να μειώσουμε τον πληθυσμό μας, να αντικαταστήσουμε τη ακόρεστη πείνα της κατανάλωσης με την αξία της διατήρησης και της συντήρησης, πρέπει να μάθουμε να ανοίγουμε λιγότερο το στερεοφωνικό και να ακούμε περισσότερο αυτά που μας τραγουδούν τα πουλιά και μας ψιθυρίζει ο άνεμος. Να αγαπάμε τους μεγάλους και ανοικτούς χώρους και όχι τα βρώμικα στενά και τις φτηνές ηδονές. Να φοβόμαστε λιγότερο τη ζέστη και το κρύο, για να χαιρόμαστε κάθε εποχή. Να μην ανάβουμε τόσο πολύ το φως, για να απολαμβάνουμε τον έναστρο ουρανό και το απαράμιλλο μεγαλείο του που έλκει κάθε ευγενική και πεπαιδευμένη ψυχή με ηδονές ανώτερες και ατελεύτητες. Η παράνοια πρέπει να σταματήσει, ο άνθρωπος πρέπει να κάνει σήμερα μια μεγάλη στροφή χωρίς προηγούμενο στην ιστορία του, καθώς τα περιθώρια επιλογής μοιάζουν να εξαντλούνται. Ο άνθρωπος πεθαίνει, ο άνθρωπος πέθανε, ζήτω ο άνθρωπος.

Είμαι New Age; Είμαι ουτοπικός; Δεν ξέρω, μου αρέσει να αφήνω και εγώ πού και πού τη φαντασία μου να ξεμουδιάζει.

ἦσαν δὲ κτίλα πάντα καὶ ἀνθρώποισι προσηνῆ,
θῆρές τ' οἰωνοί τε, φιλοφροσύνη τε δεδήει.

(Όλα τα πλάσματα ήταν ήμερα και φιλικά στους ανθρώπους,

και τα θηρία και τα πουλιά, και η αγάπη άστραφτε -

Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος, Καθαρμοί)