ΟΙ ΤΟΚΟΓΛΥΦΟΙ - μέρος β'

Ας απαντήσω λοιπόν ξεκινώντας από μια απλή αρχή της οικονομίας. Όταν είσαι ο πρώτος που δανείζεται για να αποκτήσει ένα αγαθό, έχεις ένα σαφές πλεονέκτημα, αποκτάς πόρους που δεν θα είχες αλλιώς (με αντάλλαγμα βέβαια τα μελλοντικά εισοδήματά σου) και, αντί να αποκτήσεις το μικρό αμαξάκι που αρχικά μπορούσες να αγοράσεις, αποκτάς εκείνο το σπορ θηρίο που σου γυάλισε. Τι γίνεται όμως όταν όλο και περισσότεροι μιμούνται το παράδειγμά σου; Απάντηση: η ζήτηση αυξάνεται, η προσφορά χρήματος αυξάνεται, οι τιμές ανεβαίνουν, πληθωρισμός. Για να το θέσουμε κάπως ακραία, σε μια οικονομία όπου όλοι δανείζονται, καταλήγεις τελικά να δανείζεσαι για να αποκτήσεις, όχι το μεγάλο αμάξι, αλλά το ίδιο μικρό αμαξάκι που πριν θα μπορούσες να αγοράσεις μόνο με τις αποταμιεύσεις σου. Κάτι τέτοιο έχει συμβεί στην αγορά ακινήτων. Θυμάμαι μια εποχή όταν η αγορά ενός σπιτιού ήταν κάτι εφικτό για ένα μισθωτό που έκανε οικονομίες, ακόμη και χωρίς δάνειο! Σήμερα, ακόμη και αν είναι κάποιος υψηλόμισθος, πρέπει να χρεώσει και τα τρισέγγονά του για να πάρει ένα κ@*!%διαμερισματάκι. Δεύτερο σημείο, οι καταθέσεις, γενικά η αποθήκευση πλούτου με οποιαδήποτε επένδυση, δεν είναι ντεμοντέ, όσο και αν μερικοί προσπαθούν να πείσουν για το αντίθετο, είναι παράγοντας ασφάλειας και σταθερότητας και για το νοικοκυριό και για την οικονομία. Οι αποταμιεύσεις συντηρούν την οικονομία στα χαμηλά σημεία του κύκλου της, στηρίζουν την οικονομική δραστηριότητα μέσω του λελογισμένου δανεισμού και, φυσικά, προσφέρουν μεγαλύτερη (οικονομική) ελευθερία και ασφάλεια στον άνθρωπο.

Φέρνω στο νου μου τον γιάπι σε μερικά αμερικανικά έργα. Ζει σε ένα τεράστιο σπίτι με πισίνα, έχει 2 σπορ αμάξια στο γκαράζ, ζει στη χλιδή και την κοσμικότητα και, όταν του ανακοινώνεται ξαφνικά η απόλυσή του, εκεί που σκέπτεσαι, επηρεασμένος ίσως ακόμη από την πιο συντηρητική ελληνική αντίληψη περί αποταμίευσης, «και τι έγινε, σκέψου πόσα θα έχει μαζέψει» βλέπεις ότι αναγκάζεται να πωλήσει τα πάντα και μέσα σε μερικές μέρες ζητιανεύει στο δρόμο. Δεν είχε τίποτα δικό του, δεν αποταμίευε τίποτα, ζούσε πάντα, όχι στο όριο των πόρων του, αλλά πέρα από αυτό, χρωστώντας και εκταμιεύοντας τις μελλοντικές του αποδοχές και ελπίζοντας ίσως στην επόμενη προαγωγή για την εξόφληση του σκάφους. Ένας άνθρωπος δούλος των πραγμάτων και του χρήματος, αφού, πίσω από το υποτιθέμενο κουβαρνταλίκι του, είχε καταδικάσει τον εαυτό του στο να τρέχει συνεχώς πίσω από το χρήμα. Σήμερα, δεν χρειάζονται δουλέμποροι, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που είναι πρόθυμοι να πουλήσουν οι ίδιοι τους εαυτούς τους στο σκλαβοπάζαρο και τα δεσμά δεν τους τα φοράει μόνο ο εργοδότης, αλλά περισσότερο η τράπεζα και η κάρτα.

Ας έλθουμε όμως και στο επιχείρημα της ανάπτυξης που ενισχύει ο δανεισμός. Όπως σε όλα τα πράγματα, υπάρχει ένα μέτρο. Όπως προείπα, δεν αντιτίθεμαι σε κάθε δανεισμό, αντιτίθεμαι όμως σαφώς στον καταναλωτικό δανεισμό. Στο μοντέλο που θέλει να ζεις πέραν των εισοδημάτων σου, πουλώντας το μέλλον σου. Αντίθετα, πιστεύω στο να ζεις κάτω των ορίων που σου επιτρέπουν τα εισοδήματά σου, αποταμιεύοντας μέρος τους και εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη οικονομική ελευθερία, κάτι που αποτελεί επίσης από μόνο του αγαθό, περισσότερο από ένα καλό αυτοκίνητο. Το να ζεις συνετά βέβαια δεν είναι δύσκολο, εάν, όπως ελπίζω, αναγνώστες, προτιμάτε ένα καλό βιβλίο από το να παρακολουθείτε σκουπίδια σε γιγαντοοθόνες ή να κάνετε φιγούρα με το αμάξι, πηγαίνοντας με τη χαζογκόμενα στο σκυλομάγαζο. Βεβαίως, όλοι συμφωνούν επί της αρχής, και οι τράπεζες, ότι ο δανεισμός όσο μπορεί να δρα ενισχυτικά στην οικονομία, τόσο μπορεί, πέραν ενός ορίου, να την εξουθενώσει και να την οδηγήσει σε παρατεταμένη ύφεση ή να επιτείνει υφέσεις. Κάτι τέτοιο συνέβη για ένα διάστημα στην Αγγλία τη δεκαετία του 90, όταν η δανειακή επέκταση άφησε τα νοικοκυριά εξουθενωμένα και ανίκανα να αντεπεξέλθουν σε μια περίοδο ύφεσης, με αποτέλεσμα δραματική αύξηση των επισφαλών δανείων και των κατασχέσεων που δημιούργησαν κρίση και επέτειναν την ύφεση. Ο υπερβολικός δανεισμός λοιπόν μπορεί να βαθύνει τις υφέσεις και να εξαντλήσει την οικονομία, αφήνοντάς την ανίκανη να ανακάμψει μετά από κρίσεις, όπως, π.χ. μετά από μια μεγάλη αύξηση των τιμών του πετρελαίου. Τι περιθώρια έχει ένα χρεωμένο νοικοκυριό όταν σε μια ύφεση μειώνονται τα εισοδήματά του; Φυσικά, μόνο ένα μπορεί να κάνει, περικόπτει τις δαπάνες του, δεινοπαθώντας το ίδιο και, σε μακροοικονομικό επίπεδο, συμβάλλοντας στην επιδείνωση και στην επιμήκυνση της περιόδου της ύφεσης.

Ο υπέρμετρος/καταναλωτικός δανεισμός όμως έχει και μια άλλη συνέπεια που εγώ θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική, και από ηθική άποψη. Πρόκειται για την άδικη αναδιανομή πλούτου που συνεπάγεται. Αυτό είναι αποτέλεσμα της απομύζησης κεφαλαίων από τις τράπεζες μέσω των υψηλών επιτοκίων αλλά και του πληθωρισμού που τον συνοδεύει. Η ανάπτυξη που φέρνει είναι ετεροβαρής και ωφελεί πρωτίστως τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και σε μικρότερο βαθμό τις επιχειρήσεις, ενώ προκαλεί ζημία σε όσους εξαρτώνται από σταθερά εισοδήματα ή δεν έχουν περιθώρια για αυξήσεις, π.χ. μικρές επιχειρήσεις που δεν ασκούν μονοπωλιακή/ολιγοπωλιακή δύναμη. Καταναλώνεις περισσότερα, δίνοντας στις επιχειρήσεις, αλλά πολύ περισσότερα καλείσαι να πληρώσεις στην τράπεζα και, το σημαντικότερο, υποθηκεύοντας το μέλλον σου! Θέλετε μια ένδειξη για αυτή την αναδιανομή; Ρίξτε μια ματιά στα όλο και αυξανόμενα κέρδη των τραπεζών που έχουν φτάσει πλέον σε δυσθεώρητα ύψη (μια ενδεικτική είδηση, αντιπροσωπευτική των τελευταίων ετών: «...Κατά 33% θα ενισχυθούν κατά μέσο όρο τα καθαρά κέρδη των ελληνικών τραπεζών και το β τρίμηνο του 2007...», «....«οδηγούμενα» από έκτακτα κέρδη αλλά και την ισχυρή επέκταση της τράπεζας στη στεγαστική και λιανική πίστη...»). Πείτε μου, ποιος άλλος κλάδος έχει τέτοια ανάπτυξη; Πείτε μου, πόσων εργαζομένων οι αποδοχές αυξήθηκαν κατά το ένα δέκατο αυτού του ποσοστού; Είναι τόσο τσακάλια τα στελέχη των τραπεζών ώστε να δημιουργούν τόσο πλούτο; Μήπως ο πλούτος αυτός είναι προϊόν αφαίμαξης της υπόλοιπης οικονομίας; Ζούμε σε ένα όλο και ισχυρότερο τραπεζοκεντρικό και τοκογλυφικό σύστημα. Προτιμώ χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης με καλύτερη κατανομή αυτής της ανάπτυξης σε όλη την κοινωνία και την οικονομία. Οι τοκογλύφοι προσφέρουν το μέλι πάνω στο μαχαίρι και περιμένουν τους αφελείς που, αφού γλυκαθούν, θα κόψουν τη γλώσσα τους.

Με βάση τα παραπάνω λοιπόν, πιστεύω ότι όποιος δανείζεται, είτε μέσω της πιστωτικής κάρτας του είτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο για να αγοράσει αυτοκίνητο, τηλεόραση, γκατζετάκια, εκείνο το ακριβό σακάκι ή φόρεμα ή το τζιν φίρμας, κάνει κακό, κάνει κακό στον εαυτό του και κάνει κακό και γενικά στην κοινωνία.

Παρά τα όσα έσουρα λοιπόν παραπάνω στις τράπεζες, δεχόμενος για τους σκοπούς του παρόντος κειμένου ότι όλοι οι πολίτες είναι υπεύθυνοι των πράξεών τους και όχι ενεργούμενα, την ευθύνη για τον γιγαντισμό των τοκογλύφων την φέρουν όσοι συμπεριφέρονται με αυτό τον ανεύθυνο τρόπο, ικανοποιώντας τον καταναλωτισμό τους με την πίστωση. Ευθύνη βέβαια φέρουν και όσοι αρμόδιοι φορείς δεν τους ενημερώνουν και τους αφήνουν να υφίστανται αυτή τη συνεχή πλύση εγκεφάλου από τις αναρίθμητες πλέον διαφημίσεις καρτών και τραπεζών, που προβάλλουν ηλίθιους που οργάζουν από χαρά για το δάνειο και το επιτόκιο που τους βαρύνει. Ακόμη και στα ακίνητα, δεν θα έπρεπε να είχαμε οδηγηθεί σε αυτές τις ακραίες τιμές που μετατρέπουν μια από τις βασικότερες ανθρώπινες ανάγκες, τη στέγαση, σε άπιαστο όνειρο. Ακόμη και για την αγορά κατοικίας, δεν πρέπει, ή δεν θα έπρεπε τουλάχιστον, κανένας νέος άνθρωπος να είναι αναγκασμένος να εργάζεται για την τράπεζα για το σύνολο του εργασιακού του βίου και να πληρώνει και από τη σύνταξή του, γινόμενος ισόβιος «υπηρέτης» ενός δανείου για ένα διαμερισματάκι. Πάρε κόσμε δάνεια! Πάρε δάνειο για διακοπές! Πάρε δάνειο για τηλεόραση! Πάρε δάνειο για να σπουδάσεις! Πάρε δάνειο για να παντρευτείς! Πάρε δάνειο για να κάνεις παιδί! Πάρε δάνειο για να εξοφλήσεις τα δάνεια (η νέα μόδα, μεταφορά δανείων, ο δανειολήπτης πινγκ-πονγκ) και πάρε και δάνειο για να σε κηδέψουν!

Θυμήθηκα τώρα αυτή τη διαφήμιση με τη μεταφορά δανείων. Ένας τύπος πάει στην τράπεζα έχοντας μαζέψει το ποσό για να εξοφλήσει την οφειλή του. Όταν πάει να το κάνει αυτό, όλοι τον σταματούν σαν να πρόκειται να κάνει μια μεγάλη βλακεία. «Μα γιατί; Τώρα, μπορείτε να πληρώνετε τη χαμηλότερη δόση με επιτόκιο μόνο .....%!». Περιχαρής λοιπόν ο «έξυπνος» τύπος πληρώνει την ελάχιστη δόση. Σωστά, γιατί να εξοφλήσεις το δάνειό σου και να απαλλαγείς από αυτό, αφού μπορείς να κρατήσεις τα χρήματά σου και να τα τοκίζεις με ένα κλάσμα του επιτοκίου που θα πληρώνεις; Τι ωραία που είναι να χρωστάς και να πληρώνεις τόκους! Λοιπόν, οι ειδικοί του μάρκετινγκ πρέπει να έχουν κατασταλάξει στο ότι το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας αποτελείται από βλάκες και απευθύνονται σε αυτούς, λέτε να έχουν δίκιο;

Αντί επιλόγου

Ελπίζω οι σκουριασμένες οικονομικές μου γνώσεις, λόγω ετεροαπασχόλησης, να μην με οδήγησαν σε σοβαρά λάθη. Γνωρίζω ότι πολλές από τις παραπάνω απόψεις αποτελούν θέμα εκτίμησης και ότι αποτελούν αντικείμενο της οικονομικής έρευνας. Το παραπάνω κείμενο αποσκοπεί στο να παράσχει ένα ερέθισμα για οικονομικά θέματα που απασχολούν όλους και να επισημάνει κάποιες παραμέτρους, όπως τις αντιλαμβάνομαι εγώ.