Χειρώνεια παιδεία

Ανοίγουν τα σχολεία πάλι. Για πολλά παιδιά το ξεκίνημα μιας διαδικασίας που θα τους προσφέρει κάποιες ικανότητες, κάποια προσόντα, που θα τους επιτρέψουν να εργαστούν, να ενταχθούν στους μηχανισμούς και τις συμβάσεις μια κοινωνίας. Είναι όμως αυτή η παιδεία, που προσφέρει το σχολείο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και αλλού, η σωστή παιδεία; Είναι αυτή η παιδεία που διαμορφώνει ελεύθερες συνειδήσεις, απενοχοποιημένους, δημιουργικούς. θαρραλέους, αλλά και υπεύθυνους ανθρώπους; Μήπως αποσκοπεί μόνο στην παραγωγή καλών γραναζιών μιας μηχανής; Μήπως είναι ένα εργοστάσιο παραγωγής γραναζιών ειδικής χρήσης, τόσο διαφοροποιημένων ώστε να μην μπορούν και να μην τολμούν αν υπάρξουν εκτός της μηχανής, που να μην τολμούν καν να σκεφτούν για τη χρησιμότητα της μηχανής ή το ενδεχόμενο αντικατάστασής της; Μήπως είναι μια παιδεία ξεσκαρταρίσματος που διαλέγει το χρήσιμο για αυτήν καλό γρανάζι και στέλνει στο περιθώριο το άχρηστο (για αυτήν);

.

Βέβαια, υπάρχουν κάποια μαθήματα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, αλλά τι να καταλάβει ο μικρός άνθρωπος από αυτά όταν το σχολείο δεν του παρουσιάζει με προσεκτικά βήματα τον έρωτα και τον θάνατο και τον πόνο και τα πάθη των ανθρώπων; Θα τα μάθει από το σπίτι αυτά το παιδί; Δεν νομίζω, μάλλον θα μάθει τα στερεότυπα και τα συμπλέγματα των γονιών του, θα μάθει να αποστρέφει το βλέμμα από τις καθοριστικές παραμέτρους της ύπαρξης, από το μεγάλο κενό, και θα ζει φοβισμένα και στρεβλά, με δειλία και επιθετικότητα. Τι να καταλάβει ο μαθητής από φιλοσοφία και λογοτεχνία όταν κανένας δεν του κάνει νύξη για τον μεθυστικό εκστατικό χορό μέσα στη σάλα που δεν έχει όρια και τοίχους, όταν κανένας δεν του μαθαίνει για τον εαυτό του; Μαθαίνει για τη γαρνιτούρα χωρίς το κυρίως πιάτο.

.

Αλλά υπάρχουν άλλα ακόμη βασικότερα πριν καν να φτάσουμε σε αυτό το επίπεδο. Τι σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει τα φυτά που φυτρώνουν στην αυλή του σχολείου σου ή στα πεζοδρόμια ή στα γύρω βουνά; Τι σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει πώς να παρέχεις στοιχειωδώς τις πρώτες βοήθειες, να επιδένεις ένα τραύμα; Τι σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει κάποια πράγματα για το πώς να φροντίζεις ένα ανήμπορο, έναν ηλικιωμένο; Το σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει να ζυμώνεις ένα ψωμί, να μαγειρεύεις ένα φαγητό, να φροντίζεις τον εαυτό σου, να ζεις από τη φύση της περιοχής σου; Τι σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει σχεδόν τίποτα για την πανίδα και τη χλωρίδα της χώρας σου, για τις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών; Πώς θα καταλάβεις τον ουρανό αν δεν πιάσεις τη λάσπη;

.

Φαντάζομαι μερικές φορές μια εντελώς διαφορετική παιδεία, με μαθήματα που παραδίδονται περισσότερο στην ύπαιθρο παρά σε τάξεις. Μια παιδεία όπου η θεωρητική γνώση συμπληρώνει και ερμηνεύει το βίωμα. Τάξεις παιδιών που κάνουν περιπάτους συνοδεία των δασκάλων τους στην ύπαιθρο με προσοχή και διακριτικότητα απέναντι στα πλάσματα της φύσης. Φαντάζομαι μια παιδεία όπου δεν ανατέμνονται ζώα, αλλά παρατηρούνται με αγάπη και θαυμασμό να ζουν τις ζωές τους στο φυσικό τους περιβάλλον. Φαντάζομαι τάξεις φιλοσοφίας κάτω από υπεραιωνόβια δέντρα και, σε κάποιο ωριμότερο στάδιο, επισκέψεις σε νοσοκομεία, σε μαιευτήρια… σε νεκροτομεία. Φαντάζομαι μια παιδεία που διδάσκει τη σιωπή και την αποδοχή του θανάτου, που αντικαθιστά τα θρησκευτικά με στοιχεία διαλογισμού και στωικισμού, ψυχολογίας, αλλά και που ενθαρρύνει την ευαισθησία και που δεν πασχίζει να την ξεριζώσει από τις καρδιές δημιουργώντας συμπλεγματικούς και ψυχικά αναπήρους. Η αληθινή ευαισθησία εκδηλώνεται μπροστά στην πραγματικότητα, όχι κρυφά από αυτήν. Τα σημερινά πρότυπα για τους άνδρες και τις γυναίκες δεν δημιουργούν δυνατούς ανθρώπους, αλλά χειραγωγούμενους ηλιθίους, τρελούς.

.

Φαντάζομαι μια παιδεία που δεν ξεσκαρτάρει, αλλά παρέχει αναρίθμητες διεξόδους για να εκδηλώσει κάθε παιδί τις κλίσεις και τα ταλέντα του. Φαντάζομαι μια παιδεία που δεν διδάσκει, αλλά καλλιεργεί την αγάπη και τη δημιουργικότητα, που αναγνωρίζει ότι τελικός νόμος και κριτής των πάντων είναι η ατομική συνείδηση και ότι δεν πρέπει ποτέ κάποιος να επιτρέπει να τον απομακρύνουν από αυτό το κέντρο. Φαντάζομαι μια παιδεία που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη ανθρώπων που ζουν αδίστακτα αγαπώντας και θα σκοτώνει τον υπάνθρωπο που υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο και αποτελεί το σημερινό πρότυπο του φοβισμένου εργαλειακού/χρήσιμου/επιτυχημένου ή περιθωριοποιημένου ανθρώπου. Ο άνθρωπος, όπως κάθε συναισθανόμενο ον, δεν αποτελεί μέσο, αλλά σκοπό, είναι το Α και το Ω, είναι ο Ων, όπου υπάρχει άνθρωπος δεν υπάρχει περιθώριο, υπάρχει κέντρο και αυτή πρέπει να είναι η αρχή κάθε συστήματος παιδείας.

.

Μου έρχεται στο νου μια σκηνή των εφηβικών μου χρόνων, τότε που για μένα το σχολείο ήταν ένα γκρίζο, μισητό μέρος, και ας ήμουν καλός μαθητής (όχι αριστούχος). Πήγαινα με τον φίλο μου τον Σ στο φροντιστήριο, κάπου γύρω από την Κάνιγγος, και κάποια στιγμή χαζεύαμε μαγεμένοι σε μια βιτρίνα τους τότε (80’s) πρωτόγονους υπολογιστές και άλλα ηλεκτρονικά. Σε μια στιγμή κάποιος έρχεται από πίσω και κατεβάζει τα χέρια του στους ώμους μας. Ήταν ένας από τους καθηγητές του φροντιστηρίου. «Σας αρέσουν αυτά, ε; Να διαβάζετε για να βγάζετε λεφτά όπως εγώ και να αγοράζετε ό,τι θέλετε.» Από τότε μου είχε φανεί απίστευτα χυδαίο. Να διαβάζεις, για ποιο λόγο; Για να αγοράζεις, για να σε αναγνωρίζει η κοινωνία, για να είσαι «κάποιος». Ο ετεροκαθοριζόμενος, αλλοτριωμένος, υποδουλωμένος άνθρωπος. Το αντίθετο από αυτό που πρέπει να παράγει η παιδεία. Αλλά αυτό πουλούσε ο συγκεκριμένος, αυτό παράγει η παιδεία μας.

.

Δεν μου κάνει λοιπόν εντύπωση που σήμερα τόσο συχνά μπορεί να περάσουμε έναν άνθρωπο μέσα από δύο δεκαετίες εκπαίδευσης, με μεταπτυχιακά και δεν συμμαζεύεται, και πάλι να έχουμε ένα άθλιο και ακόμη και άξεστο ανθρωπάκι. Έναν άνθρωπο ανήθικο με την πιο βαθιά έννοια της λέξης ή, αν αντιπαθείτε την έννοια της ηθικής, έναν άνθρωπο μη ακέραιο, έναν άνθρωπο λειψό.

.

Φαντάζομαι μερικές φορές την παιδεία της κοινωνίας στην οποία θα ήθελα να ζω. Για αυτό που ονομάζεται σήμερα παιδεία δεν τρέφω παρά τη βαθύτερη περιφρόνηση. Ναι, πήρα πολλά από το σχολείο, αλλά και πολύ σκουπίδι, ακόμη προσπαθώ να τα ξεχωρίσω.

.

Γιατί τα έγραψα τώρα αυτά; Ίσως απλώς να έχω απωθημένα.

.

Hey teacher leave the kids alone! (Θυμάμαι τις διαμαρτυρίες γονιών, δασκάλων, παππάδων όταν προβλήθηκε η ταινία The Wall στην Ελλάδα).