Τρίτη, Σεπτεμβρίου 14, 2010

Χειρώνεια παιδεία

Ανοίγουν τα σχολεία πάλι. Για πολλά παιδιά το ξεκίνημα μιας διαδικασίας που θα τους προσφέρει κάποιες ικανότητες, κάποια προσόντα, που θα τους επιτρέψουν να εργαστούν, να ενταχθούν στους μηχανισμούς και τις συμβάσεις μια κοινωνίας. Είναι όμως αυτή η παιδεία, που προσφέρει το σχολείο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και αλλού, η σωστή παιδεία; Είναι αυτή η παιδεία που διαμορφώνει ελεύθερες συνειδήσεις, απενοχοποιημένους, δημιουργικούς. θαρραλέους, αλλά και υπεύθυνους ανθρώπους; Μήπως αποσκοπεί μόνο στην παραγωγή καλών γραναζιών μιας μηχανής; Μήπως είναι ένα εργοστάσιο παραγωγής γραναζιών ειδικής χρήσης, τόσο διαφοροποιημένων ώστε να μην μπορούν και να μην τολμούν αν υπάρξουν εκτός της μηχανής, που να μην τολμούν καν να σκεφτούν για τη χρησιμότητα της μηχανής ή το ενδεχόμενο αντικατάστασής της; Μήπως είναι μια παιδεία ξεσκαρταρίσματος που διαλέγει το χρήσιμο για αυτήν καλό γρανάζι και στέλνει στο περιθώριο το άχρηστο (για αυτήν);

.

Βέβαια, υπάρχουν κάποια μαθήματα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, αλλά τι να καταλάβει ο μικρός άνθρωπος από αυτά όταν το σχολείο δεν του παρουσιάζει με προσεκτικά βήματα τον έρωτα και τον θάνατο και τον πόνο και τα πάθη των ανθρώπων; Θα τα μάθει από το σπίτι αυτά το παιδί; Δεν νομίζω, μάλλον θα μάθει τα στερεότυπα και τα συμπλέγματα των γονιών του, θα μάθει να αποστρέφει το βλέμμα από τις καθοριστικές παραμέτρους της ύπαρξης, από το μεγάλο κενό, και θα ζει φοβισμένα και στρεβλά, με δειλία και επιθετικότητα. Τι να καταλάβει ο μαθητής από φιλοσοφία και λογοτεχνία όταν κανένας δεν του κάνει νύξη για τον μεθυστικό εκστατικό χορό μέσα στη σάλα που δεν έχει όρια και τοίχους, όταν κανένας δεν του μαθαίνει για τον εαυτό του; Μαθαίνει για τη γαρνιτούρα χωρίς το κυρίως πιάτο.

.

Αλλά υπάρχουν άλλα ακόμη βασικότερα πριν καν να φτάσουμε σε αυτό το επίπεδο. Τι σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει τα φυτά που φυτρώνουν στην αυλή του σχολείου σου ή στα πεζοδρόμια ή στα γύρω βουνά; Τι σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει πώς να παρέχεις στοιχειωδώς τις πρώτες βοήθειες, να επιδένεις ένα τραύμα; Τι σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει κάποια πράγματα για το πώς να φροντίζεις ένα ανήμπορο, έναν ηλικιωμένο; Το σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει να ζυμώνεις ένα ψωμί, να μαγειρεύεις ένα φαγητό, να φροντίζεις τον εαυτό σου, να ζεις από τη φύση της περιοχής σου; Τι σόι παιδεία είναι αυτή που δεν σου μαθαίνει σχεδόν τίποτα για την πανίδα και τη χλωρίδα της χώρας σου, για τις φαρμακευτικές ιδιότητες των φυτών; Πώς θα καταλάβεις τον ουρανό αν δεν πιάσεις τη λάσπη;

.

Φαντάζομαι μερικές φορές μια εντελώς διαφορετική παιδεία, με μαθήματα που παραδίδονται περισσότερο στην ύπαιθρο παρά σε τάξεις. Μια παιδεία όπου η θεωρητική γνώση συμπληρώνει και ερμηνεύει το βίωμα. Τάξεις παιδιών που κάνουν περιπάτους συνοδεία των δασκάλων τους στην ύπαιθρο με προσοχή και διακριτικότητα απέναντι στα πλάσματα της φύσης. Φαντάζομαι μια παιδεία όπου δεν ανατέμνονται ζώα, αλλά παρατηρούνται με αγάπη και θαυμασμό να ζουν τις ζωές τους στο φυσικό τους περιβάλλον. Φαντάζομαι τάξεις φιλοσοφίας κάτω από υπεραιωνόβια δέντρα και, σε κάποιο ωριμότερο στάδιο, επισκέψεις σε νοσοκομεία, σε μαιευτήρια… σε νεκροτομεία. Φαντάζομαι μια παιδεία που διδάσκει τη σιωπή και την αποδοχή του θανάτου, που αντικαθιστά τα θρησκευτικά με στοιχεία διαλογισμού και στωικισμού, ψυχολογίας, αλλά και που ενθαρρύνει την ευαισθησία και που δεν πασχίζει να την ξεριζώσει από τις καρδιές δημιουργώντας συμπλεγματικούς και ψυχικά αναπήρους. Η αληθινή ευαισθησία εκδηλώνεται μπροστά στην πραγματικότητα, όχι κρυφά από αυτήν. Τα σημερινά πρότυπα για τους άνδρες και τις γυναίκες δεν δημιουργούν δυνατούς ανθρώπους, αλλά χειραγωγούμενους ηλιθίους, τρελούς.

.

Φαντάζομαι μια παιδεία που δεν ξεσκαρτάρει, αλλά παρέχει αναρίθμητες διεξόδους για να εκδηλώσει κάθε παιδί τις κλίσεις και τα ταλέντα του. Φαντάζομαι μια παιδεία που δεν διδάσκει, αλλά καλλιεργεί την αγάπη και τη δημιουργικότητα, που αναγνωρίζει ότι τελικός νόμος και κριτής των πάντων είναι η ατομική συνείδηση και ότι δεν πρέπει ποτέ κάποιος να επιτρέπει να τον απομακρύνουν από αυτό το κέντρο. Φαντάζομαι μια παιδεία που θα συμβάλλει στην ανάπτυξη ανθρώπων που ζουν αδίστακτα αγαπώντας και θα σκοτώνει τον υπάνθρωπο που υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο και αποτελεί το σημερινό πρότυπο του φοβισμένου εργαλειακού/χρήσιμου/επιτυχημένου ή περιθωριοποιημένου ανθρώπου. Ο άνθρωπος, όπως κάθε συναισθανόμενο ον, δεν αποτελεί μέσο, αλλά σκοπό, είναι το Α και το Ω, είναι ο Ων, όπου υπάρχει άνθρωπος δεν υπάρχει περιθώριο, υπάρχει κέντρο και αυτή πρέπει να είναι η αρχή κάθε συστήματος παιδείας.

.

Μου έρχεται στο νου μια σκηνή των εφηβικών μου χρόνων, τότε που για μένα το σχολείο ήταν ένα γκρίζο, μισητό μέρος, και ας ήμουν καλός μαθητής (όχι αριστούχος). Πήγαινα με τον φίλο μου τον Σ στο φροντιστήριο, κάπου γύρω από την Κάνιγγος, και κάποια στιγμή χαζεύαμε μαγεμένοι σε μια βιτρίνα τους τότε (80’s) πρωτόγονους υπολογιστές και άλλα ηλεκτρονικά. Σε μια στιγμή κάποιος έρχεται από πίσω και κατεβάζει τα χέρια του στους ώμους μας. Ήταν ένας από τους καθηγητές του φροντιστηρίου. «Σας αρέσουν αυτά, ε; Να διαβάζετε για να βγάζετε λεφτά όπως εγώ και να αγοράζετε ό,τι θέλετε.» Από τότε μου είχε φανεί απίστευτα χυδαίο. Να διαβάζεις, για ποιο λόγο; Για να αγοράζεις, για να σε αναγνωρίζει η κοινωνία, για να είσαι «κάποιος». Ο ετεροκαθοριζόμενος, αλλοτριωμένος, υποδουλωμένος άνθρωπος. Το αντίθετο από αυτό που πρέπει να παράγει η παιδεία. Αλλά αυτό πουλούσε ο συγκεκριμένος, αυτό παράγει η παιδεία μας.

.

Δεν μου κάνει λοιπόν εντύπωση που σήμερα τόσο συχνά μπορεί να περάσουμε έναν άνθρωπο μέσα από δύο δεκαετίες εκπαίδευσης, με μεταπτυχιακά και δεν συμμαζεύεται, και πάλι να έχουμε ένα άθλιο και ακόμη και άξεστο ανθρωπάκι. Έναν άνθρωπο ανήθικο με την πιο βαθιά έννοια της λέξης ή, αν αντιπαθείτε την έννοια της ηθικής, έναν άνθρωπο μη ακέραιο, έναν άνθρωπο λειψό.

.

Φαντάζομαι μερικές φορές την παιδεία της κοινωνίας στην οποία θα ήθελα να ζω. Για αυτό που ονομάζεται σήμερα παιδεία δεν τρέφω παρά τη βαθύτερη περιφρόνηση. Ναι, πήρα πολλά από το σχολείο, αλλά και πολύ σκουπίδι, ακόμη προσπαθώ να τα ξεχωρίσω.

.

Γιατί τα έγραψα τώρα αυτά; Ίσως απλώς να έχω απωθημένα.

.

Hey teacher leave the kids alone! (Θυμάμαι τις διαμαρτυρίες γονιών, δασκάλων, παππάδων όταν προβλήθηκε η ταινία The Wall στην Ελλάδα).

8 σχόλια:

scarlett είπε...

Από τα πιο ωραία σου κείμενα Περαστικε, κατα την προσωπική μου πάντα κρίση.

Αλλα τεράστιο το θεμα που πιάνεις.

Η αλήθεια ειναι πως από τη στιγμή που η παιδεία είναι θεσμοθετημενη εννοειται οτι εξυπηρετει το συστημα που στηριζει.
Διαφορετικά αυτο θα κινδύνευε από τα ελευθερα πνευματα που θα το αμφισβητούσαν.
Καθε εκπαιδευτικο συστημα προάγει τις αρχές που πρωτιστως θα εξασφαλισουν τη συνεχεια των υπαρχουσων κοινωνικων αξιων , θεσμων, δομων κλπ

Πάνω από όλα δεν πρεπει να διασαλευτει η τάξη.

Μια από τις πιο καταθλιπτικές εικόνες για έναν παρατηρητη που μπορει να ερχοταν από αλλου,από εναν άλλον πλανητη ας πουμε, ειναι αυτες των σχολειων . Τετραγωνα μουντα κτιρια, διχως φαντασια και κυριως καγκελοφραχτα. Μερικες φορες αναρωτιεμαι σε τι διαφερουν από τις φυλακες ;
Κι όμως εκεί μεσα προσφερεται η γνωση. Και μαλιστα υποχρεωτικα.Κι αυτη ειναι όμοια με τα κτιρια. Χωρις φαντασια, αλλα με πολλους περιορισμους

Θα ειχα πολλα ακομη να γραψω, αλλα δε θελω να κουραζω περισσοτερο.
Μια παρατηρηση μονο εκ πειρας: εννοειται ότι και στο εξωτερικο το εκπαιδευτικο συστημα εξυπηρετει την υπαρχουσα δομη και οργανωση της πολιτειας, αλλα ταυτόχρονα προσφερεται και μια βασικη εκπαιδευση σε πιο πρακτικα ζητηματα της ζωής, τελειως απαραιτητη. Πχ. τα παιδια μαθαινουν να δουλευουν λιγο με εργαλεια, να μαγειρευουν, να επιδιορθωνουν απλες βλαβες πχ στα ποδηλατα τους, πρακτικα πραγματα. Κι εννοειται οτι βγαινουν πολυ συχνοτερα στη φυση και την γνωριζουν από κοντα.
Στην Ελλάδα τα παιδια πάνε στο σχολειο μονο και μονο για να περάσουν στο Πανεπιστημιο. Δε μαθαινουν για τη γνωση, δε μαθαινουν για την καλλιεργεια του εγω τους, δε μαθαινουν για τη διευρυνση της προσωπικοτητας τους. Μαθαινουν αποκλειστικα και μονο για να γραψουν καλα στις εξετασεις.

Το γιατι, ειναι ένα άλλο μεγαλο θεμα, που μαλλον δε χωρα σε αυτο το σχολιο :)

Ελπιζω να μην κουρασα υπερβολικα, αλλα το ζητημα που αναφερεις, με εχει απασχολησει πολλες φορες και οδηγει μονο σε μελαγχολικες σκεψεις.

Unknown είπε...

Σαν ελληνική βερσιόν του "I have a dream" μου θυμίζει αυτό το πόστ!Ένας καθηγητής μου είχε πει: όταν κάποιος είναι νέος και έχει πολλά να προσφέρει ασχολείται με την έρευνα, όταν μεγαλώσει και δεν έχει να προσφέρει τόσα πολλά ασχολείται με την εκπαίδευση και όταν πια δεν έχει να προσφέρει τίποτα ασχολείται με την πολιτική. ήμουν τυχερή, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ να πω το ίδιο για όλα τα παιδιά σήμερα.

ΒΒΒ είπε...

Εύγε, τα είπες όλα! Θα προσέθετα κι ένα άλλο στοιχείο, δομικό της παιδείας που έχουμε, που θα έπρεπε να αλλάξει: τον ανταγωνισμό. Σκοπός είναι να είσαι εσύ πρώτος στην τάξη, κι αυτοί που δεν μαθαίνουν να παν στο διάολο. Δεν υπάρχει κίνητρο για τους καλούς μαθητές να βοηθούν τους πιο αδύναμους. Θα έπρεπε τα παιδιά να μαθαίνουν να βοηθούν το ένα το άλλο για να αναπτύξουν άλλου είδους σχέσεις μεταξύ τους και να καλλιεργήσουν από νωρίς την ομαδικότητα.

Αν υπάρχει αξιολόγηση (βαθμοί), ίσως θα ήταν καλύτερο να παίρνει ο καθένας βαθμό για την απόδοση όλης της τάξης, όχι για την ατομική του απόδοση.

Τέλος να θυμίσω ότι, σύμφωνα με τον Άλβιν Τόφλερ (στο Τρίτο Κύμα), η υποχρεωτική εκπαίδευση, η πυρηνική οικογένεια και η εργασία σε μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, τα οποία θεωρούμε αυτονόητα σε μια σύγχρονη κοινωνία, είναι τελείως αφύσικα και επιβλήθηκαν μετά τη βιομηχανική επανάσταση για να εξυπηρετήσουν καθαρά οικονομικούς(κερδοσκοπικούς) σκοπούς.

Περαστικός είπε...

Ευχαριστώ, scarlett. Ναι, έχω ακούσει ότι στο εξωτερικό έχουν γίνει κάποια βήματα, εδώ μάλλον θα περιμένουμε πολύ. Δεν κούρασες καθόλου, οι απόψεις σου είναι ευπρόσδεκτες.

Stilvi, και εγώ θυμάμαι τους λίγους καλούς καθηγητές που δεν φοβόντουσαν να υπερβούν τα στενά πλαίσια μιας διεκπεραιωτικής διδασκαλίας, ρισκάροντας μερικές φορές και επαγγελματικά. Πάντως όχι, δεν περνιέμαι για αναμορφωτής της κοινωνίας :)

ΒΒΒ, ναι, πρέπει να προωθείται η ομαδικότητα, αλλά χρειάζεται προσοχή και για να αποφεύγεται η ισοπέδωση και για να μη φτάσουμε σε καταπίεση από την ανάποδη. Κάθε παιδί πρέπει να ενθαρρύνεται να προχωρά στην κατεύθυνση που υπαγορεύει η κλίση του. Δεν υπάρχουν άνθρωποι χωρίς κάποιο ταλέντο. Θα μου άρεσε να μην προσαρμόζεται μόνο το παιδί στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και το εκπαιδευτικό σύστημα να προσαρμόζεται στις ανάγκες και στην εξέλιξη κάθε παιδιού, ενδεχομένως μέσα από ένα ευέλικτο σύστημα επιλογών, ακόμη και λαμβάνοντας υπόψη και με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες και τις αδυναμίες κάποιου. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να σε στείλει απευθείας στα σκουπίδια ακόμη και αν είσαι ιδιοφυής, αρκεί να μην μπορείς να λειτουργήσεις σε κάποιες νόρμες. Είναι ένα σύστημα αποκλειστικά για ένα καλούπι ανθρώπου, που καταρρέει μαζί με όλα τα άλλα συστήματα αυτής της χώρας.

poplar είπε...

εγώ πιστεύω πως μεγάλο μέρος ευθύνης για την καλλιέργεια των παιδιών το έχουν οι γονείς τους, όλα αυτά που αναφέρεις θα μπορούσαν να τους τα προσφέρουν οι ίδιοι εφόσον η ποιότητα εκπαίδευσης στο σχολείο είναι εμφανώς χαμηλή

αλλά βλέπεις οι γονείς κάνουν παιδιά χωρίς να αναλογίζονται το μέγεθος της ευθύνης και του χρόνου που πρέπει να αφιερώσουν για την ανατροφή τους, τα στέλνουν στο σχολείο και καθάρισαν..

Περαστικός είπε...

Γεια σου, Poplar. Η οικογένεια βεβαίως και είναι καθοριστική, αλλά πολλές φορές όχι με θετικό τρόπο. Υποτίθεται όμως ότι το σχολείο/εκπαιδευτικό σύστημα παρέχει όσα δεν μπορεί να προσφέρει η οικογένεια, από πλευράς παιδείας, και όχι το αντίστροφο.

οι μαθητές του Γ3 και Γ4 είπε...

Καλημέρα περαστικέ!
Βρέθηκα τυχαία στο ιστολόγιο σου και πραγματικά συγκινήθηκα από την ανάρτηση σου.Είμαι καθηγήτρια και διαπιστώνω καθημερινά τα ελλείματα της παιδείας μας.Το σχολείο λειτουργεί ως ένας χώρος ανταγωνισμού και προετοιμασίας για την επιτυχία στις Πανελλαδικές και όχι για την παροχή αληθινής παιδείας.Η δημιουργικότητα και τα ταλέντα των εκαπιδευτικών δεν έρχονται στην επιφάνεια, αλλά αντίθετα μπορεί και να μην ανακαλυφθούν ποτέ...Όλα εξαρτώνται από το μεράκι και την ευσυνειδησία του εκαπιδευτικού.

Περαστικός είπε...

Αγαπητή καθηγήτρια, έτσι είναι. Θυμάμαι με αγάπη από τα μαθητικά μου χρόνια τους εκπαιδευτικούς που ξεχώριζαν προσθέτοντας στο μάθημα και στον μαθητή κάτι από την ψυχή τους.