Άσεμνη είναι η λογοκρισία

Για την κατάσχεση στο Art Athina και τις διώξεις που ασκήθηκαν

Το να πληρώνει εισιτήριο για να μπεις σε μια έκθεση όπου λίγο-πολύ ξέρεις τι θα δεις, το να επιλέγεις να δεις ένα έκθεμα με ιδιαίτερη σήμανση που προειδοποιεί για το περιεχόμενό του και εσύ μετά να βγαίνεις έξω και να λες ότι προσβλήθηκε από αυτό που είδες δεν είναι λίγο σαν να πληρώνεις εισιτήριο για να δεις τσόντα και μετά να βγαίνεις έξω από την αίθουσα ωρυόμενος για το προσβλητικό περιεχόμενο του έργου; Κάποιοι βέβαια διατείνονται ότι τα εθνικά ή θρησκευτικά σύμβολα πρέπει να προστατεύονται ακόμη και αν η έκθεση σε ένα έργο που υποτίθεται ότι τα προσβάλλει είναι εκούσια από την πλευρά του κοινού. Με άλλα λόγια, διεκδικούν για τον εαυτό τους το δικαίωμα να παρεμβαίνουν και να ασκούν εξουσία μεταξύ ενός δημιουργού και ενός συναινούντος θεατή, σε χώρο ο οποίος δεν είναι δημόσιος, λογοκρίνοντας και διώκοντας όποιον καλλιτέχνη ή γκαλερίστα ή άλλον θεωρούν ότι προσβάλλει κάποια σύμβολα. Αλήθεια όμως, τι σημαίνει προστασία των συμβόλων και προσβολή σε ένα σύμβολο;

Είναι ποτέ δυνατόν σε μια δημοκρατία ή σε μια πολιτεία όπου υποτίθεται ότι διαφυλάσσεται η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης να απαγορεύεται στον οποιονδήποτε να εκφραστεί επικριτικά, έστω και ακραία έστω και υβριστικά για αφηρημένες έννοιες, για σύμβολα, για οτιδήποτε έχει ένα πολιτικό, ιδεολογικό ή θρησκευτικό περιεχόμενο, ακόμη και για ιστορικές προσωπικότητες, από τη στιγμή μάλιστα που και οι ανήλικοι προστατεύονται και η πρόσβαση στο υλικό γίνεται κατόπιν επιλογής του θεατή/ακροατή; Η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης, της καλλιτεχνικής δημιουργίας, δεν επιδέχεται όρια και περιχαρακώσεις, ή υφίσταται ή δεν υφίσταται. Στο κάτω - κάτω, εάν δεχόμαστε ότι κάποιος έχει το δικαίωμα να αμφισβητεί και να αντιτίθεται πολιτικά και επιχειρηματολογώντας σε έννοιες όπως το έθνος και η θρησκεία, με ποιο σκεπτικό μπορούμε να του απαγορεύσουμε να εκδηλώνει αυτή την αντίθεσή του π.χ. με καλλιτεχνικά μέσα έκφρασης; Γιατί για παράδειγμα είναι δικαίωμα κάποιου να γράψει ένα βιβλίο όπου θα καταφέρεται εναντίον της ορθοδοξίας ή της θεϊκής υπόστασης του Χριστού ή θα υποστηρίζει ότι κακώς αισθανόμαστε εθνικά υπερήφανοι, αλλά εάν κάνει μια εικαστική έκθεση με περιεχόμενο που να αντιστοιχεί σε τέτοιες απόψεις θα πρέπει να συλληφθεί;

Εάν έχει κάποιος το δικαίωμα να αμφισβητήσει το ίδιο το σημαινόμενο, από πού προκύπτει ότι δεν πρέπει να έχει το δικαίωμα να αμφισβητήσει το έλασσον, το σημαίνον, το σύμβολό του;

Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες παράμετροι, καθώς ένα καλλιτεχνικό έργο δεν αποτελεί ξεκάθαρη δήλωση μιας άποψης, όπως είναι μια πρόταση λόγου, αλλά είναι, με τη σειρά του, σημαίνον/σύμβολο ενός σημαινόμενου που μπορεί να καθορίζεται διαφορετικά από τον έναν θεατή/ακροατή στον άλλο. Ένα έργο τέχνης επιδέχεται πολλές διαφορετικές ερμηνείες και διαφορετικά επίπεδα ερμηνείας. Έτσι, ποιος μπορεί να ερμηνεύσει τι σημαίνει η εικόνας μιας γυναίκας που αυνανίζεται με την υπόκρουση του εθνικού ύμνου, με την ίδια ακρίβεια και αντικειμενικότητα που μπορεί να ερμηνεύσει μια ξεκάθαρα υβριστική δήλωση; Ποιος είναι αρμόδιος για να ερμηνεύσει τις προθέσεις του δημιουργού και να καθορίσει πώς προσλαμβάνεται το έργο από κάθε θεατή/ακροατή; Για παράδειγμα, ένα τέτοιο βίντεο μπορεί, με μια ακραία ερμηνεία, να εκφράζει ακόμη και την αγανάκτηση π.χ. ενός εθνικόφρονος καλλιτέχνη με την υποκρισία των πολιτικών ή της κοινωνίας που αυνανίζονται με τα εθνικά ιδεώδη αντί να πράττουν γνήσια σύμφωνα με αυτά.

Η λογοκρισία στην τέχνη λοιπόν δεν απαγορεύει μόνο απόψεις και αισθητική, αλλά επιβάλλει και έναν κώδικα ερμηνείας ως τον μοναδικό σωστό. Ο λογοκριτής (εισαγγελέας/ αστυνόμος) κρίνει προθέσεις, αναγορεύει τη δική του κρίση ως υπερισχύουσα της κρίσης οποιουδήποτε άλλου (από πού και ως πού;) και αμφισβητεί την ελευθερία του κάθε πολίτη να επιλέξει να δει ή να μη δει ένα έργο τέχνης (καλό ή κακό). Ο ίδιος ο πολίτης (είτε αυτός είναι άτομο χαμηλής μόρφωσης είτε καθηγητής τέχνης - αδιάφορο) τίθεται υπό κηδεμονία από τον αστυνόμο ή τον εισαγγελέα, ο οποίος αυτοαναγορεύεται σε ποιμένα και καθοδηγητή της κοινωνίας (ναι, κάπως όπως θεωρούν τους εαυτούς τους και οι κληρικοί).

Επισημαίνω ότι εδώ κατασκευάζεται και ένας Δούρειος Ίππος για την άλωση της ελευθερίας του λόγου. Εάν γίνει ανεκτή από την κοινωνία η λογοκρισία της αισθητικής και θεωρηθεί π.χ. ότι κάποιος καλλιτέχνης δεν έχει το δικαίωμα να παραβαίνει κάποιους «αισθητικούς κανόνες» που υπαγορεύουν π.χ. ότι δεν δείχνεις ένα γεννητικό όργανο μπροστά από κάποιο σύμβολο, τότε από πού προκύπτει ότι αυτή η τόσο ιερή και αδιαμφισβήτητη ιδέα δεν πρέπει να προστατεύεται εξίσου έναντι κάθε κριτικής και αμφισβήτησης; Εάν συλλαμβάνεται ο καλλιτέχνης που θεωρείται ότι προσβάλλει το σύμβολο της ιδέας, γιατί δεν πρέπει να συλλαμβάνεται και ο συγγραφέας που την αμφισβητεί ή ασκεί κριτική απέναντί της, ως προδότης, μίασμα και εχθρός του έθνους, της θρησκείας ή του λαού; Επίσης, εάν ένας καλλιτέχνης ή γκαλερίστας διατρέχει τον κίνδυνο να οδηγηθεί στο αυτόφωρο για ένα δημιούργημά του, γιατί να μην τον προστατεύσει η πολιτεία συστήνοντας μια επιτροπή (λογοκρισίας) από ειδικούς τεχνοκριτικούς και ακαδημαϊκούς που θα είναι και αρμοδιότεροι από τον κάθε εισαγγελέα ή αστυνόμο για να κρίνουν εάν ένα έργο πρέπει να εκτεθεί στο κοινό; Εναλλακτικά, θα μπορούσε ένα καλλιτέχνης να τηρεί εθελοντικά ένα πρότυπο δεοντολογίας και να λαμβάνει κάποια σφραγίδα αποδοχής, υπαγόμενος σε ένα σύστημα αυτορρύθμισης... (αυτό για να γελάσουμε).

Συνεπώς, το διακύβευμα σε κάθε περίπτωση λογοκρισίας δεν είναι εάν ένας καλλιτέχνης μπορεί να κατουράει σε μια γκαλερί πάνω σε ένα εικόνισμα ή ένα εθνικό σύμβολο μπροστά σε κάποιους λοξούς που έχουν πληρώσει για να τον δουν να το κάνει αυτό (στο κάτω-κάτω, εσείς ξέρετε τι μπορεί να κάνω εγώ στο σπίτι μου με τα εικονίσματα που έχω;), το θέμα είναι εάν μπορεί να γίνει αποδεκτό να θέσουμε τους εαυτούς μας υπό κηδεμονία και να εκχωρήσουμε στον κάθε χωροφύλακα ή σε κάποιες «αρμόδιες αρχές» την ελευθερία μας να κρίνουμε οι ίδιοι τι θα δούμε και τι δεν θα δούμε, τι μας εκφράζει και τι όχι. (Αλήθεια, γιατί δεν συλλαμβάνονται οι υπεύθυνοι της εκπομπής «Ελληνοφρένεια» του ΣΚΑΪ που εμφανίζουν το εθνικό μας σύμβολο ανεστραμμένο, δεν είναι χειρότερο αυτό σε σύγκριση με την απλή υπόκρουση του εθνικού ύμνου ενώ μια γυναίκα αυνανίζεται; Δεν αποτελεί αυτό σαφέστερη προσβολή; Αύριο το πρωί θα τηλεφωνήσω στον εισαγγελέα.)

Κάθε φορά που συντελείται μια πράξη λογοκρισίας, δεν διώκεται απλώς ένα έργο τέχνης ή ένας καλλιτέχνης, είναι ένα κομμάτι της δικής μας ελευθερίας που ροκανίζεται, ακόμη και η ελευθερία να απορρίψουμε ή να αδιαφορήσουμε για ένα έργο.

Υ.Γ. 1 Είναι δυνατόν να καταζητεί η αστυνομία στη σημερινή Ελλάδα μια καλλιτέχνη για το έργο της; Είναι δυνατόν να μην αντιλαμβάνονται το κωμικοτραγικό του πράγματος;

Υ.Γ. 2 Ο αριθμός των ιερών και οσίων, των απαραβίαστων και των πέραν κριτικής πραγμάτων σε μια κοινωνία είναι αντιστρόφως ανάλογος του επιπέδου της ανάπτυξής της και της παιδείας των πολιτών της. Δείτε τους γείτονές μας, σκεφθείτε ότι έχουν νόμους προστασίας της εθνικής ταυτότητας, των πορτραίτων ενός ανθρώπου και ότι άνθρωποι οδηγούνται στη φυλακή εάν αποκαλέσουν τον Οτσαλάν «κύριο». Αυτό είναι το πρότυπό μας φαίνεται.

Υ.Γ. 3 Ακόμη και αν θεωρώ το έργο σου σκουπίδια, θα σε υπερασπιστώ απέναντι στη λογοκρισία και σε κάθε δίωξη.

Υ.Γ. 4 Τι έκαναν οι άλλοι καλλιτέχνες της έκθεσης; Γιατί δεν απέσυραν αμέσως όλοι τα έργα τους;

Υ.Γ. 5 Ζούμε σε δημοκρατία;