Το ασφαλιστικό

Η σύνταξη του παππού φτάνει για τις πρώτες δέκα μέρες του μήνα, τις υπόλοιπες τη βγάζει στην κατάψυξη.

Κατά καιρούς, θυμούμενος τις οικονομικές σπουδές μου, με απασχολούν διάφορα σχετικά θέματα. Είναι αποκαρδιωτικό ότι σημαντικά θέματα, όπως αυτό της κοινωνικής ασφάλισης, αντιμετωπίζονται από την πολιτική ηγεσία σαν καυτή πατάτα, με γνώμονα τον περιορισμό του πολιτικού κόστους, και από την πλευρά των συνδικαλιστών με αοριστολογίες, με σκοπιμότητες και, στην καλύτερη περίπτωση, με βάση τα συμφέροντα του υποσυνόλου των εργαζομένων που εκπροσωπούν.

Συμβαίνει να πιστεύω ότι υπάρχει μια σχετικά απλή και δίκαιη, αν όχι λύση, τουλάχιστον αρχή πάνω στην οποία μπορεί να βασιστεί η λύση για αυτό το σημαντικό πρόβλημα και η οποία με τη μία ή την άλλη μορφή έχει ήδη προταθεί από διάφορους φορείς.

Μέχρι τώρα, η κοινωνική ασφάλιση βασιζόταν στην αρχή της ανταποδοτικότητας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε εργαζόμενος ή επαγγελματίας εντάσσεται σε ένα ταμείο του κλάδου στον οποίο ανήκει, καταβάλλει κάποιες εισφορές, ο ίδιος ή ο εργοδότης του, και το ταμείο τις διαχειρίζεται και τις επενδύει σε ασφαλείς τοποθετήσεις για να χρηματοδοτήσει τελικά τη σύνταξη την οποία θα πάρει ο εργαζόμενος όταν έλθει το πλήρωμα το χρόνου. Πρακτικά, στην Ελλάδα, οι εισφορές κάθε "γενιάς" εργαζομένων χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση των συντάξεων της τρέχουσας γενιάς συνταξιούχων και κάθε γενιά εργαζομένων βασίζεται στην ικανότητα και τη θέληση της επόμενη γενιάς να χρηματοδοτήσει τις συντάξεις της προηγούμενης. Τα όρια λοιπόν αυτού του συστήματος έχουν εξαντληθεί. Τα έσοδα των ταμείων δεν επαρκούν για τη χρηματοδότηση των συντάξεων και των απαιτήσεων του κλάδου υγείας (σε αυτό το κείμενο, πάντως, εστιάζω στις συντάξεις).

Η δυνατότητα αύξησης των εισφορών των εργοδοτών είναι περιορισμένες (με επιπτώσεις για την οικονομία και την ανεργία) και νομίζω είναι περιττό να αναφερθώ στις δυνατότητες των εργαζομένων. Ποια πηγή χρηματοδότησης απομένει λοιπόν; Φυσικά το κράτος, από τους φόρους. Από αυτή τη λύση προκύπτουν όμως ένα ηθικό πρόβλημα, διάφορα πρακτικά προβλήματα, αλλά και μια ευκαιρία για αναθεώρηση της αρχής της κοινωνικής ασφάλισης.

Το ηθικό πρόβλημα είναι φυσικά ότι από τη στιγμή που πρακτικά αποδεικνύεται ότι η ανταποδοτικότητα δεν ισχύει, πώς είναι δυνατόν να απαιτούμε από το φορολογούμενο να χρηματοδοτεί διαφορετικά ταμεία που αντιμετωπίζουν τους εργαζομένους με διαφορετικό τρόπο; Με ποιο δικαίωμα ένας συνταξιούχος θα λαμβάνει υψηλότερη σύνταξη από άλλο συνταξιούχο όταν και των δύο οι συντάξεις θα βασίζονται στη φορολογία; Για να το κάνω ακόμη πιο λιανά, πώς είναι δυνατόν, για παράδειγμα, εγώ που θα πάρω μια καλή σύνταξη, είτε λόγω αποδοχών είτε επειδή ανήκω σε ένα "καλό ταμείο", να απαιτώ να μετέχει στη χρηματοδότηση αυτής της σύνταξης ένας άλλος εργαζόμενος που θα πάρει μια μικρή σύνταξη είτε λόγω χαμηλότερων αποδοχών είτε επειδή ανήκει σε ένα "χάλια ταμείο";

Τα πρακτικά προβλήματα προκύπτουν φυσικά από το αυξημένο δημοσιονομικό βάρος και από τη δυσκολία καθορισμού της βάσης στην οποία θα συμμετέχει το κράτος. Πώς θα καθορίζεται η χρηματοδότηση των διαφορετικών ταμείων; Πώς θα καθορίζουν τα ταμεία τις συντάξεις και τις παροχές, αφού πλέον δεν θα είναι αυτάρκη; Με ποιο τρόπο θα μετέχει το κράτος σε αυτές τις αποφάσεις; Προκύπτουν και πολλά άλλα θέματα στα οποία δεν θέλω να επεκταθώ.

Ποια είναι όμως η ευκαιρία για αλλαγή της αρχής ή, καλύτερα, του προτύπου (paradigm) για την κοινωνική ασφάλιση; Λοιπόν, θέτω υπόψη σας τα εξής:

1. Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος, από μια ηλικία και μετά, εφόσον δεν είναι πλέον σε θέση να εργαστεί για να συντηρηθεί ο ίδιος, πρέπει να λαμβάνει μια σύνταξη που θα του εξασφαλίζει ένα ελάχιστο αποδεκτό επίπεδο ποιότητας ζωής.

2. Η σύνταξη αυτή πρέπει να θεωρείται κοινωνικό αγαθό και είναι απολύτως θεμιτό να χρηματοδοτείται από τη φορολογία.

3. Τα ταμεία θα πρέπει να καταργηθούν και οι συντάξεις να αποτελέσουν αντικείμενο ενός και μόνο δημόσιου φορέα/υπηρεσίας για όλους τους εργαζομένους. Η έννοια των εισφορών παύει να έχει περιεχόμενο σε αυτό το πλαίσιο και θα πρέπει να καταργηθούν και να αντικατασταθούν από αντίστοιχη αύξηση της φορολογίας. Δηλαδή, οι πόροι για τις συντάξεις θα προέρχονται αποκλειστικά από την αύξηση της φορολογίας, αλλά δεν θα υπάρχουν πλέον εισφορές. Αυτό έχει και το πλεονέκτημα ότι ενδεχομένως άτομα με χαμηλότερους μισθούς και εισοδήματα εξοικονομούν τελικά περισσότερα χρήματα, αφού η φορολογία είναι περισσότερο αναλογική και βαραίνει περισσότερο τα υψηλότερα εισοδήματα. Επιπλέον, σε περιπτώσεις όπως το ΤΕΒΕ, παύει η εισφορά να καθορίζεται ανεξάρτητα από το ύψος του εισοδήματος, με βάση το χρόνο (κάτι εντελώς άδικο, αφού κάποιος με λίγα χρόνια εργασίας μπορεί να έχει υψηλά έσοδα ενώ άλλος επαγγελματίας με πολλά χρόνια εργασίας να φυτοζωεί).

4. Από τη στιγμή που η σύνταξη θα χρηματοδοτείται από τη φορολογία και θα προσφέρεται, όπως και πριν, σε ανθρώπους που δεν είναι πλέον ενεργοί στην αγορά εργασίας, είναι δίκαιο να είναι ΙΔΙΑ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ. ΜΙΑ, ΕΝΙΑΙΑ, ΑΞΙΟΠΡΕΠΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ. Ούτε χαμηλοσυνταξιούχοι, ούτε υψηλοσυνταξιούχοι ούτε καμία άλλη διαφοροποίηση. Κανένας πλούσιος δεν διανοείται να ζητήσει καλύτερες κοινωνικές παροχές για τον ίδιο επειδή πληρώνει περισσότερους φόρους και, κατά την ίδια λογική, κανένας δεν μπορεί να διεκδικεί και υψηλότερη σύνταξη, από τη στιγμή που αυτή θα χρηματοδοτείται πλήρως από τους φόρους. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου αμείβεται για τις αυξημένες ευθύνες και τα προσόντα του όσο είναι ενεργός, δεν βλέπω όμως κανέναν λόγο για τον οποίο θα πρέπει να λαμβάνει μεγαλύτερη σύνταξη από έναν ανειδίκευτο εργάτη αφού πάψει να εργάζεται. Φυσικά, εάν κάποιος θέλει να έχει υψηλότερα εισοδήματα αφού συνταξιοδοτηθεί, είναι ελεύθερος να συνάψει ένα συνταξιοδοτικό ασφαλιστικό πρόγραμμα με κάποια ιδιωτική ασφαλιστική εταιρεία ή άλλο φορέα, αυτό δεν το απαγορεύει κανένας.

Αυτή είναι η πρόταση που νομίζω ότι δίνει οριστική και δίκαιη λύση. Σε αυτήν μπορεί να συμπεριληφθεί και η υγεία (άλλη πικρή ιστορία αυτή η δήθεν δωρεάν υγεία). Φυσικά, δεν μπορώ καν να φανταστώ τις αντιδράσεις εάν κάποια κυβέρνηση, κόμμα ή φορέας αποτολμήσει να προωθήσει αυτή τη λύση. Δεν πειράζει, μερικές φορές μου αρέσει να φαντάζομαι.

Σημειώσεις:

1. Εννοείται, πως για τα παραπάνω απαιτείται μελέτη και έρευνα για τη συγκέντρωση και ανάλυση των στοιχείων. Για παράδειγμα, ποια θα ήταν η διαφορά κόστους σε σχέση με σήμερα (η επιπλέον φορολογική επιβάρυνση που θα απαιτούνταν μείον τις εισφορές που θα καταργηθούν και το κόστος λειτουργίας των διαφορετικών ταμείων) μιας καθολικής σύνταξης, ας πούμε ύψους 800 ή 900 ευρώ;).

2. Διαφοροποιήσεις ως προς το χρόνο και άλλους όρους της συνταξιοδότησης είναι αποδεκτές μόνο για όσους απασχολούνται σε βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα, με βάση τις σχετικές παραμέτρους.