Περί πίστεως

Δεν ξέρω και εγώ πόσος καιρός είναι που σκέφτομαι να ανεβάσω κείμενο με αυτό το θέμα, χωρίς να το παίρνω απόφαση. Νομίζω από τις πρώτες εβδομάδες ύπαρξης αυτού του ιστολογίου. Ο στόχος μου είναι μέσα από το γραπτό λόγο να επεξεργαστώ και εγώ ο ίδιος έννοιες που είναι τόσο φευγαλέες και ασαφείς όταν παραμένουν μέσα στο κεφάλι. Αν ανοίξετε το λεξικό του Μπαμπινιώτη, θα βρείτε στο λήμμα για την πίστη εννέα διαφορετικούς ορισμούς, μεταξύ αυτών και της πίστης με την έννοια της πίστωσης. Στις πρώτες αράδες του λήμματος στο Λεξικό της Φιλοσοφίας* του Θεοδόση Πελεγρίνη βρίσκετε τον εξής ορισμό: Πεποίθηση η οποία, εν αντιθέσει προς τη γνώση, που έχει αντικειμενικό χαρακτήρα, βασίζεται σε υποκειμενικούς παράγοντες. Πολλές φορές ακούς τους ανθρώπους να διαφωνούν ή να συμφωνούν για την πίστη έχοντας ο καθένας μια διαφορετική έννοια της λέξης στο νου του. Ο πιστός μιας θρησκείας λέει πίστη και έχει υπόψη του το δόγμα της θρησκείας του, θεωρώντας πολλές φορές ακόμη και τους πιστούς των άλλων θρησκειών "απίστους". Ο άθεος ή ο ορθολογιστής αποκηρύσσει την πίστη, περιφρονώντας τη, μη αντιλαμβανόμενος τις αμέτρητες πράξεις πίστεως της ζωής του, συμπεριλαμβανομένης της πίστης του «στον άνθρωπο», κάποιες φορές στην ανωτερότητα του ανθρώπου ή του έθνους του ή στις διαβεβαιώσεις περί αιώνιας «πίστης» της αγαπημένης του και της πίστης του ότι είναι λάθος να κλέψεις κάποιον ακόμη και αν έχεις την ευκαιρία να το κάνεις αυτό ατιμώρητα.

Θα θέσω εδώ ένα ερώτημα, είναι δυνατόν να μην πιστεύει κάποιος σε τίποτε; Όχι κατά τον Χιουμ, σύμφωνα με τον οποίο κάθε πράξη προϋποθέτει μια πίστη, μια πίστη στην έκβαση, στο αποτέλεσμα της πράξης μας. Αν αυτό σας φαίνεται ακραίο και εγείρει ενστάσεις, ας το περιορίσουμε λίγο σε αποφάσεις που έχουν ηθικό χαρακτήρα. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος ο οποίος δηλώνει ορθολογιστής και ότι δεν πιστεύει σε τίποτε διαπιστώνει ότι έχει την ευκαιρία να κάνει κάτι κακό σε κάποιον άγνωστο, το οποίο χωρίς κανένα κίνδυνο συνεπειών προωθεί τα συμφέροντά του. Γιατί δεν θα έπρεπε να το κάνει και, εάν επιλέξει να το μην το κάνει, καθώς συχνά συμβαίνει πολλοί οι οποίοι δηλώνουν ότι είναι καθαρά ορθολογιστές να συμπεριφέρονται απολύτως ηθικά, δεν υποδηλώνει αυτό μια πίστη σε κάτι εξωλογικό; Ξεμπερδεύουμε αν πούμε ότι αυτό είναι θέμα συναισθηματικής, «παράλογης» συμπεριφοράς και ότι τελικά ο παραλογισμός ή η συνήθεια είναι ο μόνος φραγμός που κρατάει έναν κατά τα άλλα λογικό άνθρωπο από το να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στην εξυπηρέτηση του ατομικού του συμφέροντος και των επιθυμιών του;

Δεν σκοπεύω να δώσω απόλυτες απαντήσεις σε όλα αυτά, μπορείτε αν θέλετε να το κάνετε εσείς στα σχόλια, θα μιλήσω όμως λίγο για αυτό στο οποίο πιστεύω εγώ. Έχω πίστη, αλλά πίστη προσωπική, τόσο προσωπική που δεν τη δίνω πουθενά. Πιστεύω, αλλά χωρίς να πιστεύω σε κάτι. Για εμένα η πίστη είναι κάτι εσωτερικό και όχι εξωτερικό (όπως μια θρησκεία ή ένα δόγμα). Είναι η γνώση ή η αίσθηση μιας εσωτερικής αρχής, ενός εσωτερικού, ας πούμε, σημείου αναφοράς, ενός εσωτερικού «φωτός». Είναι η πεποίθηση ότι εκτός από φαινόμενα (που αποτελούν το αντικείμενο της επιστήμης), υπάρχει και ουσία η αναζήτηση της οποίας αποτελεί μια καθαρά προσωπική υπόθεση. Νοώ την πίστη (μου) ως αυτοκαθορισμό, καθορισμό εκ των έσω. Βεβαίως, δεν αρνούμαι ότι σε ένα πιο επιφανειακό επίπεδο αυτή η εσωτερική αναζήτηση απαντήσεων έχει και πτυχές που αφορούν στην εξήγηση ή ερμηνεία αυτού που είναι ο κόσμος και σε μεταφυσικά στοιχεία τα οποία όμως καθορίζω δυναμικά και ελεύθερα ο ίδιος με βάσει τα διαβάσματά μου, τις εικασίες μου και, κυρίως, την αισθητική μου. Είναι κάπως σαν να κάνω την εσωτερική διακόσμηση ενός δωματίου που ανήκει μόνο σε εμένα και στο οποίο κανένας άλλος δεν πρόκειται να εισέλθει ποτέ. Σε όλα τα πράγματα είμαι έτοιμος να αλλάξω απόψεις, εκτός από την πίστη μου σε αυτόν τον εσωτερικό ακατανικητο ήλιο που, ακόμη, μόνο την αχνή λάμψη του διακρίνω πίσω από τον ορίζοντα, ενώ ακόμη ζω στο σκοτάδι. Ακόμη και αν κατά διαστήματα ξεμακραίνω και στρέφω αλλού το βλέμμα μου, ξέρω ότι αργά ή γρήγορα θα λουστώ ολοκληρωτικά στο φως του. Ακόμη, ξέρω ότι και αν πέφτω έξω, δεν θα μπορούσα να είχα κάνει καλύτερη επιλογή ή άλλη επιλογή.

Η πίστη είναι κατ’ εξοχήν θέμα αισθητικής. Νομίζω ότι η πίστη είναι ο ισχυρότερος άξονας με τον οποίο τσουλάει ο άνθρωπος σε αυτό τον κόσμο, είτε αυτή είναι συνειδητή είτε ασυνείδητη. Είναι η μεγάλη κατάφαση που σε κάνει να συνεχίζεις να ζεις, αντί να παραδίδεσαι στην απελπισία και να επιλέγεις το θάνατο, αποδεχόμενος μυστικά ότι όλα αυτά έχουν κάποιο νόημα που μπορεί να σου διαφύγει προς στιγμήν, αλλά κάπου υπάρχει, κάπου μπορεί να το βρεις. Η θρησκεία μπορεί να χρησιμοποιεί κάποια από τα παραπάνω επιχειρήματα για να υπερασπίζεται το προϊόν της, αλλά στην πραγματικότητα είναι ένας πρεζέμπορας που εκμεταλλευόμενη την αδυναμία των πολλών για ατομική αναζήτηση και εύρεση εσωτερικού έρματος προσφέρει ένα τυποποιημένο υποκατάστατο, μια πρέζα, που ζεύει τον άλογο άνθρωπο στο άρμα, το όποιο άρμα. Το κατά πόσο είναι ή δεν είναι αναγκαία το αφήνω για άλλη συζήτηση.

Ίσως η υψηλότερη μορφή θρησκευτικής πίστης που έχει εμφανιστεί να ήταν εκείνος ο βωμός «τω αγνώστω Θεώ» που ο αγύρτης Παύλος πήγε να εκμεταλλευθεί, αλλά οι Αθηναίοι τον πήραν στο ψιλό, πλην δύο αφελών κατά την παράδοση (Διονύσιος και Δάμαρις). Αν μια θρησκεία είναι απαραίτητη για πολλούς ανθρώπους, τι θα λέγατε για αυτήν στο Άγνωστο; Η πίστη μου είναι η πεποίθηση ότι υπάρχει αλήθεια - ουσία, αλλά αυτό το γκράαλ είναι προσωπικό για τον καθένα και κανένας άλλος δεν μπορεί να σου το δωρίσει, το κατακτάς μόνος σου, αν είσαι άξιος. Ρώτησε ο Πιλάτος τον Ιησού «τι εστί αλήθεια» και ο Ιησούς εσιώπα. .

.

Αυτά που μόλις έγραψα έχουν το χαρακτήρα σημειώσεων που σκοπεύω να επεξεργαστώ περαιτέρω, είτε σε αυτό το ιστολόγιο είτε αποκλειστικά για τον εαυτό μου.
.

* Ένα λεξικό απόλαυση και μια αφετηρία για όποιον θέλει να ταξιδέψει στις θάλασσες της φιλοσοφίας, πολλές φορές περνάω την ώρα μου ανοίγοντάς το στην τύχη και πηγαίνοντας από λήμμα σε λήμμα ακολουθώντας τις παραπομπές. Δεν ενδείκνυται για την παραλία καθώς είναι κάπως ογκώδες.

Η εικόνα από το δίσκο των Pink Floyd "WISH YOU WERE HERE", ο πρώτος δίσκος που απέκτησα, όταν ήμουν στο Δημοτικό. Τον διάλεξα μαγεμένος από το εξώφυλλο. Πόλλές φορές συμβαίνει να ακούω μέσα μου τις πρώτες του νότες. Δεν ξέρω πώς μου ήλθε να κάνω ένα σκίτσο εμπενυσμένο από αυτό το εξώφυλλο για τη συγκεκριμένη ανάρτηση.