Πέμπτη, Οκτωβρίου 08, 2009

Τρύπες

Υπάρχουν φορές που παρακολουθώντας κάποιο κινηματογραφικό έργο ή διαβάζοντας ένα βιβλίο εντοπίζω ένα κενό ή παράλειψη κάποιας «προφανούς εξέλιξης» στο σενάριο, στην πλοκή. Ομολογώ ότι όσο και αν είμαι πρόθυμος να αποδεχθώ ότι ο δημιουργός δεν είναι δυνατόν να χωρέσει σε ένα έργο τα πάντα και να αναστείλω τη δυσπιστία μου, εντούτοις, όταν το σημείο το οποίο παραλείπεται είναι τόσο σημαντικό ώστε η συμπερίληψή του να έδινε άλλη πορεία ή σημαντικές νέες διαστάσεις στην εξέλιξη, ενοχλούμαι. Το διαβολάκι δεν λέει να με αφήσει, ψιθυρίζοντάς μου συνέχεια «αν...» και εμποδίζοντάς με να απολαύσω στο μέγιστο το κινηματογραφικό ή λογοτεχνικό έργο.
.
Μερικές φορές μου συμβαίνει αυτό ακόμη και με έργα τόσο καταξιωμένων συγγραφέων, ώστε να διστάζω να αναφέρω σε άλλους τις ενστάσεις μου. Αυτό μου συνέβη πριν από αρκετό καιρό με το βιβλίο «Περί Θανάτου» του Ζοζέ Σαραμάγκου. Το βιβλίο είναι εξαιρετικό (προσοχή: αν και δεν αναφέρομαι στο τέλος του βιβλίου, στη συνέχεια ίσως να αναφέρω στοιχεία που να μη θέλετε να μάθετε αν δεν έχετε διαβάσει ακόμη το βιβλίο) και αναφέρεται σε μια χώρα όπου ο (ή μάλλον «η») θάνατος κατεβαίνει σε απεργία, σταματάει να λειτουργεί. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να γερνούν, να αρρωσταίνουν, να τραυματίζονται φρικτά και να ακρωτηριάζονται, αλλά αδυνατούν να διασχίσουν τη γραμμή που χωρίζει τη ζωή από το θάνατο. Το αποτέλεσμα; Μετά από μια αρχική εφορία, τα προβλήματα, μεγάλα και μικρά, αναδύονται και αρχίζουν να συσσωρεύονται. Τα νοσοκομεία γεμίζουν, τραυματισμένοι και βαριά άρρωστοι μένουν να αιωρούνται μεταξύ ύπαρξης και ανυπαρξίας, άνθρωποι υποφέρουν βλέποντας αγαπημένα πρόσωπα να βασανίζονται αδυνατώντας να βρουν λύτρωση, υπερήλικες συνεχίζουν μια άχαρη ύπαρξη χωρίς ελπίδα ανάπαυσης. Ωστόσο, στις όμορες χώρες ο κύκλος ζωής και θανάτου συνεχίζεται κανονικά! Τότε, δημιουργείται μια περίεργη παράνομη δραστηριότητα τράφικινγκ του θανάτου, μαφιόζικα κυκλώματα αναλαμβάνουν να μεταφέρουν ανθρώπους πέρα από τα σύνορα για να βρουν επιτέλους την πολυπόθητη ανάπαυση και το βιβλίο συνεχίζει με τρόπο που δεν θα αναφέρω.
.
Εδώ βρίσκεται το πρόβλημά μου το οποίο δεν ξέρω αν υποψιαστήκατε. Τι άλλο περίμενα να διαβάσω; Μα, φυσικά για το κύμα μεταναστών, νόμιμων και παρανόμων, από τις άλλες χώρες που θα ήθελαν να εισέλθουν στη χώρα για να κατακτήσουν την πολυπόθητη αθανασία, για να ξεφύγουν από το φόβο του θανάτου, για να παρατείνουν την ύπαρξή τους. Πού είναι οι οικογένειες από τις άλλες χώρες που θα προσπαθούσαν να βάλουν παράνομα τα άρρωστα παιδιά τους μέσα στην «ευλογημένη» χώρα, χαρίζοντάς τους ζωή, αλλά και την ευκαιρία να περιμένουν την ανακάλυψη μιας θεραπείας; Πού είναι οι ηλικιωμένοι, οι σοβαρά άρρωστοι ή ακόμη και οι υγιείς που κυριαρχούμενοι από το φόβο του θανάτου θα έκαναν ουρές στα σύνορα; Πού είναι το αντίστροφο ρεύμα δυστυχισμένων ψυχών που θα προσπαθούσαν να αποφύγουν αυτό που οι άλλοι έμαθαν να εύχονται;
.
Δεν υπάρχει αυτή η αναφορά πουθενά στο βιβλίο, το οποίο, όσο και αν απήλαυσα, ήταν αδύνατο να μη μου δημιουργήσει μια αίσθηση ενός μεγάλου κενού, μιας μαύρης τρύπας, που κάποιες στιγμές με έκανε να αναρωτιέμαι αν έλειπαν κεφάλαια ή αν εγώ παρέβλεπα κάτι σημαντικό που απαντούσε στην απορία μου (και το οποίο δεν βρήκα). Όταν διαβάζεις ένα βιβλίο φαντασίας ή έστω σουρεαλισμού, αποδέχεσαι στο πλαίσιο της ανάγνωσης το φανταστικό κόσμο που οικοδομεί ο συγγραφέας, αλλά ακόμη και τότε περιμένεις μια συνέπεια και συνοχή. Πώς μπορείς να γράφεις για το τι θα συμβεί σε μια χώρα εάν σταματήσουν να πεθαίνουν οι άνθρωποι εντός των συνόρων της και να μην κάνεις οποιαδήποτε αναφορά στις αντιδράσεις των ανθρώπων των άλλων χωρών, αναφέροντάς τις μόνο ως απρόθυμους προορισμούς των ανθρώπων που θέλουν να πεθάνουν. Νομίζω ότι η πιο προφανής συνέπεια θα ήταν ότι αυτή η χώρα θα βούλιαζε από τα πλήθη που θα συνέρεαν σε αυτή.
.
Με άφησε αυτό το βιβλίο με μια ανολοκλήρωτη αίσθηση. Εννοείται πως ο Σαραμάγκου είναι μεγάλος συγγραφέας και το "Όλα τα ονόματα" περιμένει τη σειρά του στη βιβλιοθήκη μου.
.
Απόψεις αναγνωστών - ιδίως του συγκεκριμένου βιβλίου - και συγγραφέων ευπρόσδεκτες.

13 σχόλια:

Ταξιδιάρικο Πουλί είπε...

Αχ!! Αυτά συμβαίνουν όταν ο αναγνώστης είναι υπερ-νοήμων!! Μα καλά! Αυτό το μυαλό δεν ξεκουράζεται ποτέ?

Περαστικός είπε...

Ε όχι και υπερ-νοήμων :D

Greek Rider είπε...

Το παθαίνω και εγώ αυτό πολύ συχνά.

Γενικά όμως, πέρα από χοντροκομμένα λάθη, έχεις σκεφτεί ότι αυτό μπορεί να οφείλεται περισσότερο και στις βαθύτερες προσδοκίες του αναγνώστη όχι από το έργο αλλά από τη ζωή;

ellinida είπε...

Δεν το έχω διαβάσει αλλά ξέρω πολύ καλά τι εννοείς. Μου συμβαίνει παντού, στα βιβλία, στις ταινίες, πάντα θα μου χτυπήσει μιά λεπτομέρεια που έχουν ξεχάσει. Αυτό που περιγράφεις όμως δεν είναι λεπτομέρεια, είναι σαν να λείπει η μισή ιστορία. Τα λεφτά μας πίσωωωω!

Διόνα είπε...

Το βιβλίο το γνωρίζω αλλά δεν το έχω διαβάσει και θα αναφερθώ μόνο στο κομμάτι που περιγράφεις για την έξοδο από τη χώρα με σκοπό τον θάνατο. Μου θύμησε την ελβετική κλινική υποβοηθούμενης αυτοκτονίας Dignitas, η οποία εκτός από Ελβετούς πολίτες δέχεται και ανθρώπους από άλλες χώρες που επιθυμούν να βάλουν τέλος στη ζωή τους. Στη Βρετανία για παράδειγμα έχει παρατητηρηθεί σημαντικός αριθμός ταξιδιωτών με αυτόν τον σκοπό και προορισμό την Ελβετία. Έχει προκύψει νομικό ζήτημα κατά πόσον οι συνοδοί τους στο ταξίδι πρέπει να αντιμετωπίζουν κυρώσεις.

Περαστικός είπε...

Greek Rider, συνάδελφος και εσύ... δεν ξέρω, θεωρώ ότι ένας συγγραφέας, μέσα στην απεριόριστη ελευθερία που έχει, οφείλει να έχει μια εσωτερική συνέπεια και συνοχή σε αυτό που πλάθει, αλλιώς το έργο του μου φαίνεται σαν ένα ωραίο κλασικό άγαλμα που του λείπει ένα πόδι και δεν μπορεί να σταθεί όρθιο. Το θαυμάζεις, αλλά εύχεσαι να μπορούσες να το δεις ακέραιο. Αν θέλεις να πεις ότι είμαι φίλος της ζωής, κάθε άλλο, πάντα πεισιθάνατος :)

Ellinida, χαίρομαι που συμφωνείς!

Διόνα, πράγματι, πολύ ενδιαφέρουσα η σύνδεση που κάνεις. Αυτό το κομμάτι της ιστορίας, που είναι και η ιδέα του βιβλίου, το βρήκα εξαιρετικό, αλλά έκρινα ότι δεν στέκει μόνο του χωρίς το άλλο σκέλος. Σκέψου αυτούς που πληρώνουν αδρά για να τους καταψύξουν ελπίζοντας στο μέλλον να τους αποψύξουν όταν θα βρεθεί κάποια θεραπεία για την πάθησή τους ή απλώς ελπίζοντας στην αθανασία (που μου είναι τόσο απεχθής ως ιδέα).

μ είπε...

Καλημέρα, καλώς σας βρήκα :)

Νομίζω πως αυτό που περιγράφετε συμβαίνει εν πολλοίς σε αρκετά βιβλία είτε πρόκειται για αριστουργήματα είτε όχι. Ο λόγος είναι ότι όπως ο κάθε αναγνώστης θα επικεντρωθεί σε διαφορετικά στοιχεία του κειμένου, έτσι και ο κάθε δημιουργός προσπαθεί να προσεγγίσει το ζήτημα από ποικίλες γωνίες. Τώρα θα μου πείτε, η λογική υπόθεση της μετανάστευσης δε θα έπρεπε να περιλαμβάνεται οπωσδήποτε; Ίσως ναι, ίσως όχι...

melen είπε...

Noμίζω πως ο Σαραμάγκου, τόσο στο Περί θανάτου, όσο και στα Περί Φωτίσεως και Περί Τυφλότητας, εσκεμμένα εστιάζει σε μία συγκεκριμένη κοινωνία και όχι στο τι συμβαίνει έξω από τα σύνορά της.
Η πόλη που περιγράφει είναι κατά κάποιον τρόπο συνώνυμη του Κόσμου.
Έτσι τουλάχιστο το αντιλήφθηκα.
Το ίδιο συμβαίνει με διαφορετικό τρόπο και στη Σπηλιά (που είναι από τα πιο αγαπημένα μου, αν δεν το έχεις διαβάσει..) η επαρχεία και η πόλη που περιγράφει δεν είναι μία συγκεκριμένη επαρχεία και μία συγκεκριμένη πόλη, αλλά κάθε επαρχεία και κάθε πόλη.

Καλημέρα :)
και καλή αναγνωστική συνέχεια με το όλα τα ονόματα.

Περαστικός είπε...

Καλωσόρισες, Μάνο! Σίγουρα είναι και υποκειμενικά αυτά. Απλώς εγώ ένοιωσα να μου λείπει αυτό το κομμάτι που περιγράφω.

Καλησπέρα, Melen. Πολύ ενδιαφέρουσα αυτή η προσέγγιση και θα την έχω υπόψη στις επόμενες αναγνώσεις, αλλά από τη στιγμή που έκανε την αναφορά στις γύρω χώρες, απλώς δεν μπορούσα να μην σκέπτομαι και την επίδραση που θα είχε ένα τέτοιο γεγονός σε αυτές, δεν μπορούσα να δω τη συγκεκριμένη χώρα ως «κόσμο». Όπως και να έχει, απήλαυσα το βιβλίο.

ellinida είπε...

Ούτε εγώ θα ήθελα να ζήσω γιά πάντα, εκτός αν παραμέναμε σαν εικοσάχρονα εισαεί, οπότε δεν έχω πρόβλημα. Ομως μ' αρέσει η ιδέα της κρυογονικής. Οι πιό πολλοί λένε ότι τρομάζουν με την ιδέα ότι θα ξυπνούσαν και όλοι όσοι γνώριζαν θα είχαν πεθάνει. Εγώ καθόλου. Σκέφτομαι τις καινοτομίες που θα συναντούσα, έναν κόσμο τελείως διαφορετικό. Και παθαίνω από την περιέργεια γιά το τι θ'απογίνει ο Ανθρωπος και ... ο πλανήτης... Ε μετά ας πεθάνω.:))

Περαστικός είπε...

Γεια σου, Ellinida! Εικοσάχρονα; Α! Πα! Πα! Δεν θα ήθελα να επιστρέψω σε καμία προηγούμενη ηλικία ή καν μέρα της ζωής μου. Απολύομαι ψαρούκλες τα οστά μου κάνω μπούκλες! :P Όσο για τον πλανήτη και την ανθρωπότητα, ας συνεχίσουν τους στροβιλισμούς τους.

Ναυτίλος είπε...

Με ιντριγκάρισες τόσο πολύ με το θέμα του βιβλίου που πήγα και το αγόρασα... Αν και δείχνει τρομερά ενδιαφέρον από το πρώτο κι’ όλας κεφάλαιο, με κουράζει αφάνταστα το γεγονός πως οι παράγραφοί του σε κάποιες περιπτώσεις πιάνουν σελίδες ολόκληρες και βάζει τελεία κάθε είκοσι σειρές κειμένου... Αλλά, θα κάμω υπομονή. Όταν το τελειώσω θα σου πώ την γνώμη μου (αν την θέλεις).

:-)

Περαστικός είπε...

Ναι, δυστυχώς, το έχει αυτό με τις παραγράφους. Βεβαίως και μπορείς να μου πεις τη γνώμη σου :)